این جوایز تلاش دارند سمت‌و‌سوهای تازه‌ای را در حوزه ادبیات کشف و به مخاطبان عرضه کنند اما آیا همه این جشنواره‌های ادبی توانسته‌اند، آن اهدافی را که از ابتدا عنوان کرده‌اند در ادامه راه حفظ کنند. در میان جایزه‌های ادبی، جایزه کتاب سال شهید حبیب غنی‌پور، هر سال دیرتر از همه و به دور از هیاهوهای معمول سایر جوایز برگزار می‌شود. این جشنواره امسال نیز دوازدهمین دوره خود را 14اسفند‌ماه به یاد شهید غنی‌پور برگزار خواهد کرد. برگزارکنندگان این جایزه، حضور خود را در فضای ادبیات کشور وامدار کمک‌های مالی هیچ نهاد و دستگاه دولتی و غیردولتی‌ای نمی‌دانند اما چگونه یک رویداد ادبی توانسته در فضای دسته‌بندی و مرزبندی شده امروز ادبیات ایران، بتواند به چنین رویکردی دست پیدا کند. شاید پاسخ به این سؤال را بتوان در این گزارش پیدا کرد.
توجه به موضوع شهید و فرهنگ شهادت
اعضای شورای نویسندگان مسجدجواد الائمه(ع) و بانیان جایزه کتاب سال شهید حبیب غنی‌پور، همگی از میان اعضای کتابخانه مسجد جوادالائمه(ع) سربر‌آورده‌اند؛ کتابخانه‌ای که تقریبا از اواسط دهه50، تلاش جدی و برنامه‌ریزی شده خود را شروع کرد. شاید شهید غنی‌پور که یکی از اعضای نویسندگان این مسجد بود وقتی فعالیت جدی ادبی‌اش در سال1359 با انتشار نخستین کتاب «سوره بچه‌های مسجد» به بار نشست، این انتظار را نداشت که دوستانش، سال‌ها پس از شهادتش، همچنان فعالیت‌های ادبی او را در قالب جایزه‌ای به نام خودش ادامه دهند. غنی‌پور در سال1364 در رشته ادبیات دانشگاه شهید بهشتی وارد دانشگاه شد. در دوران دانشجویی چندبار به جبهه رفت و بالاخره در عملیات کربلای پنج به شهادت رسید. مهم‌ترین وجه تفاوت این جایزه با سایر جوایز، توجه نویسندگان آن به موضوع انقلاب اسلامی، شهید و فرهنگ شهادت است. شاخصه دیگری که این جایزه را از دیگر جایزه‌ها متمایز می‌کند پایگاه مسجدی و مردمی بودن آن است. این ویژگی‌ها در سایر جشنواره‌های ادبی کمتر مشاهده می‌شود.
جایزه‌ای واقعا مستقل
جایزه شهید غنی‌پور جایزه‌ای است که کمترین وابستگی را به دولت دارد و حتی می‌توان گفت به هیچ‌وجه دولتی نیست. این جایزه از طرف بچه‌های مسجد جوادالائمه(ع) و با کمک اهالی فرهنگ و خیران برگزار می‌شود. البته برگزارکنندگان این جایزه در تمام ادوار گذشته، علاوه بر کمک‌های مردمی، برای ادامه راه مجبور به کمک گرفتن از برخی سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی شده‌اند اما در تمام این دوره‌ها تلاش قابل‌توجهی کرده‌اند تا وجه مردمی بودن و در واقع ماهیت صنفی جایزه را همچنان حفظ کنند. در واقع اصلی‌ترین ویژگی جشنواره شهید حبیب غنی‌پور، استقلال آن است. محمد ناصری دبیر جایزه شهید غنی‌پور با بیان اینکه امسال نیز دوره دوازدهم توسط اعضای مسجد جوالائمه(ع) برپا خواهد شد می‌گوید: البته ممکن است این پرسش برای برخی مطرح باشد که این جایزه دولتی است یا خصوصی؟ پاسخ من این است که هیچ‌کدام. به‌نظرم چیزی که باعث استمرار این جایزه شده، اخلاصی است که در این جایزه و دست‌اندرکاران آن وجود دارد.
ناصری که یکی از همرزمان شهید غنی‌پور است در توضیح بیشتر این مطلب می‌گوید: در سال اولی که این جشنواره برگزار شد، هزینه آن از طریق کمک‌های مردمی جمع شد. بعدها سایر نهادهایی مانند حوزه هنری و وزارت ارشاد خواستند که به نوعی در برگزاری این جشنواره به ما کمک کنند و ما هم پذیرفتیم چون این موضوع را وظیفه آنها می‌دانیم که به جشنواره ما و سایر جریان‌های فرهنگی انقلاب اسلامی کمک برسانند. با این حال جایزه ادبی شهید غنی‌پور همیشه به حمایت‌های مردمی و خانواده شهدا از خود افتخار کرده و در ادامه نیز همینطور خواهد بود. وی تأکید می‌کند: اگر همه نهادهای فرهنگی ایران هم بگویند که دیگر وظیفه‌شان را انجام داده‌اند و از جشنواره حمایت نمی‌کنند، ما کار خودمان را خواهیم کرد و هدیه‌مان هم نمادی از مسجدمان خواهد بود تا همه، تفاوت‌های این جشنواره را با سایر جشنواره‌ها بفهمند و متوجه شوند که کار مردمی به معنی واقعی چیست.
جوایز برگزیدگان در حد بضاعت
تا‌کنون یازده دوره از جشنواره شهید غنی‌پور برگزار شده و نویسندگان برگزیده آن در ادوار مختلف، براساس بضاعت صندوق شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) جایزه دریافت کرده‌اند. جوایز این جشنواره هم هر سال بسته به دارایی‌اش متغیر بوده است؛ گاهی چند سکه و گاهی یک سکه و گاهی هم وجه نقد و حتی یک سال که هیچ‌کدام از این موارد مهیا نبوده، چفیه‌ای متبرک از کربلای معلا. حتی بسیاری از نویسندگان پس از برگزیده شدن اعلام کرده‌اند، نفس تأیید آثارشان از سوی شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) برایشان ارزشمند است و جایزه نقدی جشنواره را به آن عودت داده‌اند. بر همین اساس از آنجا که جشنواره ادبی شهید غنی‌پور، یک جشنواره مردمی است و بودجه مشخص و تعریف شده ای ندارد، جایزه‌های خود را نیز براساس بضاعت و بودجه خود تعیین می‌کند. امسال طبق اعلام دبیرخانه جشنواره، نویسندگان برگزیده بخش‌های مختلف دوره دوازدهم، علاوه بر لوح یادبود شهید غنی‌پور، مبلغ 20میلیون ریال و نویسندگان شایسته تقدیر نیز مبلغ 10میلیون ریال جایزه نقدی دریافت خواهند کرد. ناصری دبیر جشنواره در این‌باره تأکید می‌کند: ممکن است اهدای جایزه به برگزیدگان تعطیل شود اما خود جایزه به هیچ‌وجه تعطیل نمی‌شود؛ چرا که به نام مسجد جوادالائمه(ع) و شهید حبیب غنی‌پور تقدس یافته و تقدس مسجد و شهید، تعطیل‌بردار نیست.
دقت در خرید کتاب
برگزارکنندگان کتاب سال شهید حبیب غنی‌پور می‌گویند در موضوع خرید کتاب نهایت دقت و وسواس را به خرج داده و تمام آثار داستانی منتشر شده در سال90 را خریداری و داوری کرده‌اند که این موضوع در کمتر جشنواره مشابهی رخ می‌دهد. برگزارکنندگان جایزه امسال برای داوری، در هفت بخش خود 1233عنوان کتاب خریداری کرده‌اند که به‌ترتیب شامل 77عنوان کتاب در بخش خاطره، 270عنوان در بخش رمان با موضوع آزاد، 141عنوان کتاب در بخش داستان کوتاه با موضوع آزاد، 211عنوان در بخش کودک، 55عنوان در بخش زندگی نامه داستانی، 73عنوان در بخش نوجوان و 25عنوان در بخش رمان دفاع‌مقدس و انقلاب اسلامی بودند. محمدعلی قربانی، عضو شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) و مسئول خرید آثار برای داوری در این جشنواره، با اشاره به مصایب این کار می‌گوید: امسال و برای خرید آثار جدای از حضور من و سه نفر از دوستان در تمام روزهای نمایشگاه بین‌المللی کتاب و خرید نقدی کتاب، با بیش از 9900ناشر در سراسر ایران برای دریافت اثر تماس گرفتیم و به جز دو ناشر تمام کتاب‌ها به‌صورت نقدی خریداری شد.
شفافیت در داوری آثار
نگاهی به پروسه داوری این جشنواره در 12 دوره از برگزاری آن نشان می‌دهد که نگاه جایزه ادبی شهید غنی‌پور به تمامی آثار برای داوری یکسان بوده و هیچ اثری حتی به‌دلیل نزدیک بودن به مبانی فکری جشنواره، از رانت‌های مرسوم برای بیشتر دیده شدن برخوردار نبوده است. دبیر جشنواره در این‌باره نیز می‌گوید: به‌منظور شفافیت در امر داوری امسال یکی از اهالی رسانه در جلسات داوری حاضر بود و گزارشی از نشست‌های داوری تهیه کرد که قرار است در کتاب جشنواره نیز منتشر شود تا همه مخاطبان جشنواره با نقطه‌نظر داوران آن در مورد ادبیات ایران در سال90 آشنا شوند.
جایزه‌ای به‌دور از هیاهو
نکته دیگر اینکه در طول 12دوره برگزاری، مدیران اجرایی این جایزه ادبی سعی کرده‌اند وارد بحث‌های ژورنالیستی نشوند و در سکوت و آرامش کارشان را ادامه دهند. البته قرار است پایگاه اینترنتی جشنواره، با هدف ایجاد ارتباط میان نویسندگان مسجد و نیز نویسندگانی از این دست در تمام دنیا آغاز به‌کار کند. چنانچه ابراهیم زاهدی‌مطلق، عضو شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) از طراحی و آغاز به‌کار پایگاه اینترنتی از ابتدای سال آینده خبر داده و می‌گوید: این پایگاه اینترنتی با هدف گردهم آمدن و ایجاد ارتباط میان نویسندگان مسجد و نیز نویسندگانی از این دست در تمام دنیا طراحی شده است تا در بحث اطلاع‌رسانی روی پایگاه اینترنتی جشنواره با نام ww. habibghanipoor. ir متمرکز شویم. همچنین قرار است کتاب جشنواره نیز امسال با سردبیری این نویسنده منتشر شود که به گفته برگزارکنندگان جشنواره، اثری متفاوت با سایر آثار منتشر شده در سال‌های گذشته است که به سه شکل کاغذی، الکترونیکی و نسخه pdf در سایت جشنواره قابل‌دسترسی خواهد بود.
نهمین کتاب حبیب زیر‌چاپ رفت
نهمین کتاب «حبیب» همزمان با اختتامیه دوازدهمین جایزه ادبی شهید غنی‌پور 14 اسفند منتشر خواهد شد. به گزارش مهر، کتاب نهم حبیب حاصل همکاری شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه با جمعی از روزنامه‌نگاران چهاردهم اسفند‌ماه و همزمان با اختتامیه دوازدهمین جشنواره ادبی شهید حبیب غنی‌پور منتشر می‌شود. این کتاب که در نهمین دوره از انتشار خود بیش از هر چیز سعی دارد به بازشناسی هویت فرهنگ مسجد در ارتقای جریان فرهنگی ناشی از انقلاب اسلامی بپردازد با سرمقاله‌ای از امیرحسین فردی با موضوع راز ماندگاری جریان ادبی جشنواره ادبی شهید غنی‌پور آغاز می‌شود و در ادامه، گفت‌وگو با محمد ناصری دبیر جشنواره و گزارش نشستی با امیرحسین فردی و دبیر جشنواره درباره شکل‌گیری و سرنوشت کتابخانه مسجد جوادالائمه را به خوانندگان خود ارائه می‌کند. کتاب حبیب غنی‌پور در نهمین شماره خود به شرح تألیف کتابی درباره مسجد جوادالائمه نیز پرداخته است. کتابی که حاصل همکاری مشترک محمدعلی قربانی و حبیب یوسف‌زاده است. همچنین تشکیل شورای‌عالی کتاب دفاع‌مقدس، پیشنهاد نادر قدیانی رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران به مخاطبان کتاب حبیب است که ابعاد آن را در قالب مصاحبه‌ای شرح داده است. کتاب حبیب در بخش گزارش‌های خود و در گام نخست به سراغ سبک رفاقت دهه60 رفته است و طی آن عنوان می‌کند که دوستی‌های دهه 60 و نوع تعامل اجتماعی در آن دوران برپایه کدام المان‌های اجتماعی ساختار پیدا می‌کرده است. این گزارش همچنین در ادامه با روایتی از تیپ‌شناسی محله زندگی شهید حبیب غنی‌پور و گذری بر نظرات دوستان، نویسندگان و دوستداران شهید غنی‌پور درباره او همراه می‌شود. عباس پژمان نیز در این کتاب و در قالب یادداشتی به بررسی تطبیقی جوایز ادبی پرداخته است که به نام جنگاوران برتر نظامی کشور اهدا‌کننده آن نامگذاری شده است.
این یادداشت در ادامه و در قالب یک گزارش به بررسی جوایز ادبی که در دنیا و به نام برخی قهرمانان ملی اهدا می‌شوند ضمیمه شده است. غربت حبیب در دانشگاه شهید بهشتی نیز عنوان گزارشی ویژه در کتاب نهم حبیب است که در آن به جست‌وجوی نشانه‌های وجود حبیب در دانشگاه محل تحصیلش، دانشگاه شهید بهشتی پرداخته شده است، همچنین گزارش‌هایی از متن جلسات داوری این دوره از جشنواره هم در کتاب حبیب امسال گنجانده شده است. بخش نقد این شماره از کتاب حبیب نیز آثاری چون «سوران سرد» نوشته جواد افهمی و «حتی یک دقیقه کافی است» نوشته آتوسا صالحی را نشانه گرفته است. همچنین نگاهی به فیلم مستند «حبیب یعنی دوست خدا» در این بخش از این کتاب قرار گرفته است. شهریار عباسی، ایمان مطهری‌منش، مهدی زارع، محمد صادق دهنادی، حجت‌الاسلام عباسعلی امینی، حبیب یوسف‌زاده، مهرداد غفارزاده و... نیز نویسندگان یادداشت‌های این شماره از کتاب حبیب به شمار می‌روند. گزارشی تصویری از شهدای مسجد جوادالائمه(ع) و شهدای محله مرتبط با آن و نیز مراسم یازدهمین دوره برگزاری جایزه شهید غنی‌پور از دیگر بخش‌های این شماره از کتاب حبیب هستند. کتاب نهم حبیب غنی‌پور در قالب نسخه دیجیتال و چاپی همزمان با اختتامیه این دوره از این جایزه ادبی و از سوی انتشارات سوره مهر منتشر خواهد شد.
